Written by
- S. Lianhrima Hauhnar
Aizawl Venglai

Foreigner Refugees 4000 te kha Khawiah nge an bikbo tak ang?

Kum 1985 bul lam aṭanga ka hna hmasa ber pakhat tur Mizoram Chief Secretary-in min hrilh chu Foreigner (Chakma) Refugee, Tlabung Sub-Division chhunga Tablabagh khua leh Tipperaghat khuaa mi 4000 deuh-thaw kum 1984 lam aṭanga lo in-camp tawh chinfel a, Bangladesh-a thawn kir a ni. Aruka chhungkaw mal lek leka Mizoram (India ram)-a lo lut ru awm fova hriat a nih avangin heng lo lut ru (infiltrate) check dan tur hi Tlabung SDO ka nihna anga ka hmalakna tur pakhat lian ber chu a ni mah zawk a.

Chawpchilha ka hmachhawn tur chu refugee 4000 zet hi Chhiarpui (census) neih phawt a, an awmna ram Bangladesh-a a hma thei ang bera thawn kir a ni. Ka hmaa SDO lo awm Pu Rohmingliana’n a lo buaipui nasa tawh a, Ration te pein an lo inbengbel hle tawh a. Central Sorkar sum pawh an lo ei hek hman hle a ni.

Heng foreigner-te hi tualchhung Chakma-te pawhin hnawksak an lo ti ve khawp mai a. Ram an tichereu nasa a, an thei ilo leh buhbal pawh a him loh phah hle tih an sawi hlawm.

An chenna ram, Bangladesh Sorkar nen refugee thawn kir (repatriation) tur chungchang hi a hmaa an lo inbiakna chhunzawmin Bangladesh khawpui pakhat Rangamati-ah India Sorkar aiawhin Lunglei DC Pu P. Lalnithanga IAS (RIP) hovin kan zu kal a. Lunglei SP, Pu Lalsangzuala Sailo (RIP) leh Pu Lalduh­zuala (RIP), SDPO, Tlabung te nen kan zu palai a. Guest-of-Honours welcome-in Bangladesh Sorkarin min lo dawngsawng ropui hle a. Rangamati Circuit House-ah India aiawhin Bangladesh counterpart-te nen kan sawi hova. A hnuah Tlabungah Bangladesh Palaite nen inbiain repatriation programme chu kan finalise ta a ni.

Bangladesh ram khaw 9 (pakua) aṭanga Chakma Refugee 4000 te chu Bangladesh lawng (launch) thum-in, ni indawt zelin January leh February, 1986-ah Tablabagh camp-a mi leh Tipperaghat camp-a mite chu kan thawn kir ta a. Bangladesh sorkar aiawh nen keini India Sorkar aiawhin lehkha pawimawh (Final Repatriation) chu lawng chhungah 15.2.1986 khan kan ‘sign’ ta a ni. India aiawha sign-tute chu kei leh Pu Lalduhzuala, SDPO kan ni a. Bangladesh aiawha sign-tute chu Iftikher Akmad, UNO, Barkal, Rangamati leh Karuna Mohan Chakma, Upazilla Chairman, Barkal, Rangamati te an ni.

Heta ka sawi duh chu heng foreigner-te hian Bangladesh-a kir an hreh em em mai a. Mizoram (India ram)-a awm ngheh hi an duh ngawih ngawih a ni ber mai. Tablabagh camp-a mi kan thawn haw dawn phei chuan Pa ho an hel phut mai a, kan police (Mizoram police leh BSF) te’n an um a, an vua a, silai kawma vuak ngai hial khawpa ṭang nasa te pawh an awm. An ‘desparate’ hle a, an hlauhawm ṭep a ni. Eng tin tin emaw a nawlpui chu kan beng liam ta duak a, kan thawnkir ta chu a ni phawt mai.

May thla a lo her chhuak a, mi 4000 tling lo deuh 3000 chuang fe mai Bangladesh Chakma-te bawk chu Tipperaghat-ah an rawn lut leh ta huk a. Mizoram, Pu Hawla Sorkarin, “Khang Refugee lo lutte kha an identity lo la vek la, tualchhung (local) Chakma nen in awmpawlh lovin lo dah hrang vek rawh,” tiin Chief Secretary, Pu Lalkhama lehkha ka hmu nghal vat a. An identity lak a, dah hran chuan refugee enkawl (treat)-in enkawl an ngai dawn si a, a hek sakin a buaithlak zawk dawn avangin hnawh kir vek ka rilruk zawk ta a ni. He thil hi Sorkar order ka palzutna namai lo tak awm chhun a ni ta a ni.

CS hrilh miah lovin Tlabung Army Post-a 2 Rajput Unit-a Major pahnih leh BSF Deputy Commandant (Lunglei-a mi) te chu Tipperaghat-ah ka tir a. Foreigner refugee-te hnawt chhuak turin ka hrilh a. An hote tam fe nen Tipperaghat-ah an kal a. Anmahni Radio Telephone (RT) min kawl tir a, inbiakpawh nan kan hmang a. “Sir, hnawhchhuah kan tum a, tumah an chhuak duh lo,” an rawn ti leh ṭhin a.

A tuk (28.5.1986)-ah ka va kal ve ta a, Pu Lalhnuna Chenkual, Lunglei SDO (S) pawh a rawn kal ve nghe nghe a. Refugee ho chu an lo la tam em em mai, Theka (kawrpui) kamah, Tipperaghat khuaah an lo tlim hmur mai a. Bangladesh khaw pakua aṭanga lo kal an ni. An khaw hotu ṭheuh ka ko a, a hmaa camp-a kan refugee lo chawm tawh Nomonjoy-a te ho bawk kha an lo ni a. “Engah nge in lo kir leh,” ka ti a. Anni chuan, “BDR (Bangadesh Rifles) kan hlau an ti ta mai a. “BDR te chu in ram sipai an ni a, Indian Army in hlau lo zawk a maw!? in chhuak nghal ang,” ka ti ta dawt mai a. Ka kephah vuana khawngaih min dil chu tawrh a har hle mai. Administrator nih hrehawm lai ber a ni awm e.

Major pahnih leh Dy. Commandant (BSF) te hnenah chuan, “Tunah hual (cordon) nghal vek ula, hnawt kir rawh u. Mahse tumah tina suh u, an bei let che u a nih pawhin tuman silai in hmet puak tur a ni lo, a ṭul chuan vua ula, silai chuan in kap reng reng tur a ni lo,” tiin ka hrilh a. Chutia an han hual takah chuan thlabarin, hmanhmawh phelengin an tlan kir ta hum hum a. A ṭhen an ṭap a, a ṭhen an chiauvin an au chel chul mai, hriat a hrehawm hle mai.

A zatve vel zet an kal tawh tihah, “BDR, BDR…” tia auin ṭhenkhat an rawn tlan kir leh a. A hmasa lama kalte tlangah an la chho nguah nguah kan hmu si a, min bum tum an ni tih kan hria a, sipaiho chuan lo dangin, an hnawt let leh a, na vak lova kut tuar pawh an tam viau a. Tichuan kan innawr liam thei ta hram a ni.

Tipperaghat-a kar khat vel an awm chhung hian nau hring 4 (pali) lai an awm hman a ni. Sorkar hna hautak tak mai han tawn chu Civil Service-a ka lut kha inchhirawm ka ti ve rum rum hial mai. Tun hma lama refugee influx awm ṭhin pawh 28.5.1986 hnu lamah hi chuan a reh zui ta vang vang a ni.

Hemi chungchang ka’n sawi duah nachhan chu; heng mi khawngaihthlak, rethei, eizawnna leh innghahna bulbal nei lote, Mizoram ramri bul mai, tlangram khuaa chengte kha khawiah nge an theprelh zui tak ang? Tlem te te a rawn lut ruin an rawn inbengbel ta mai ang em? A ruka rawn lut (infiltration) check tura Sorkarin min tirhna ber kha, eng kum chen bithliah nge lo lut ru a ngaih tur, January 26, 1950 nge, 1971?

YMA mai ni lo, Sorkar ngei chetna tur a ni. Chakma chauh ni lovin, a tua pawh ramdangmi lo lut ru chu dan bawhchhia an ni. Kan ram, kan hnam venhim chu Sorkar mawhphurh liau liau a ni. Sorkarin a ṭul ang ang a tih loh chuan dik taka ti tur NGO tu pawh; MZP, MSU, YMA, MUP chet a ngai a nih chuan a tlawmngaihthlak hle zawk ang.

“Let sleeping dog lie” “Ui muhil chu, lo muhil mai mai rawh se” Robert Walpole, British Prime Minister hmasa ber thu ang kha chu hmang ve thei kan ni ta lo ve.

He ka thuziak (article) hi Bangladesh National Refugee thawn kirna tura sul min sutpuitute - Pu P. Lalnithanga IAS, DC, Lunglei; Pu Lalhnuna Chenkual MCS, SDO (S), Lunglei; Pu Lalsangzuala Sailo IPS, SP, Lunglei leh Pu Lalduhzuala MPS, SDPO, Tlabung te hun lo tak maia an zavaia mual min lo liamsan tak vek mai, ka ngaih leh ka ui em emte hriatreng nan a ni e.